Tajemnica Ludu Itzá

Zapuszczając się w głąb Jukatanu trafiamy na jedno z lepiej zachowanych miast Majów. Otoczone gęstą dżunglą Chichén Itzá jest miejscem, w którym w szczególny sposób odcisnęła się kultura Majów i Tolteków. I choć obecnie jest miejscem masowo odwiedzanym przez turystów,  nadal skrywa wiele tajemnic...

Piramida Kukulkana

Zgodnie z przekazami spisanymi z początku konkwisty, Chichén Itzá zostało założone przez lud Itzá przybyły z zachodu pomiędzy IV a VI w ne. Obecna nazwa miasta najprawdopodobniej pochodzi od dwóch świętych zbiorników - cenot, przy których zostało założone i w wolnym tłumaczeniu oznacza "źródła Ludu Itzá" lub "u ujścia studni Itza". Majańskie słowo "itza" oznacza "zaczarowaną wodę" (według spisu ludności w roku 2006, w Gwatemali żyją 1983 osoby, a tylko 12 osób posługuje się biegle w języku Itza, przyjmuje się ten język za wymarły). Tereny te były zamieszkałe dużo wcześniej o czy wspomina Księga Chilam Balam z Chumayel - jedna z zachowanych kronik majańskich. oryginalną nazwę miasta, jednak ze względu na brak jednolitego standardu ortografii jest ona trudna do określenia. Wiadomo jedynie że w nazwie występuje liczba siedem, jest to zatem albo "Siedem Wielkich Domów," albo "Siedem Wielkich Władców". 

Wraz z przybyciem Tolteków, którzy podbili miasto około 987 r.n.e., powstał nowy styl architektoniczny, łączący tradycyjne style majańskie z elementami zaszczepionymi przez zdobywców. Według starych kronik "Nahua" grupie najeźdźców przewodził legendarny książę Ce Acatl Topiltzin, który został wypędzony z Tuli z powodu pokojowego usposobienia. Nosił on, podobnie jak inni władcy Tolteków, tytuł Quetzalcoatl (zwanego przez Majów Kukulcanem). W całym mieście spotyka się wizerunki Chaca - boga deszczu Majów i Kukulkana - Pierzastego Węża. 

Zapiski dotyczące końca Chichen Itza nie są jednoznaczne. Jedni uważają, że została ona opuszczona ok. roku 1250. Uważa się, że powodem było ponowne przybycie Majów pozostających pod wpływem plemion z wyżyn, które nadały Chichen Itza obecną nazwę. Wkrótce spowodowało to rozłam i z upływem czasu miasto sukcesywnie się wyludniało i przestało odgrywać znaczącej roli na Jukatanie. W chwili podboju hiszpańskiego w 1533 roku, było już niemal całkowicie opustoszałe pozostawało jednak ważnym miejscem pielgrzymek. Biskup Diego de Landa odwiedził je w roku 1566 i opisał część budynków. 

W latach 1841 - 1842 Chichen Itza zbadał John Stephens, a w 1876 francuski archeolog amator Le Plongeon. Edward Thompson, konsul USA w Meridzie, w 1885 roku nabył cały kompleks za jedyne 75 usd. Na terenie jego haciendy znajdowała się dzisiejsza Chichen Itza. W latach 20-tych XX wieku Amerykanin Sylvanus Morley przeprowadził szereg prac wykopaliskowych i odrestaurował budynki. Od lat 60-tych prowadzi się zakrojone na szeroką skalę badania archeologiczne pod przewodnictwem Meksykańskiego Narodowy Instytut Antropologii i Historii. W roku 1988 stanowisko archeologiczne w Chichén Itzá zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, zaś 7 lipca 2007 obiekt został ogłoszony jednym z Siedmiu Nowych Cudów Świata.

W zespole Chichen Itza jest około 50 świątyń i obiektów. Najbardziej znane i największe budowle to: boisko do gry (największe w Mezoameryce), El Castillo – świątynia Kukulkana (zwana Świątynią Zamek), Templo de los Guerreros - Świątynia Wojowników i Grupo de las Mil Colunmas - Grupa Tysiąca Kolumn oraz El Caracol - obserwatorium astronomiczne.

El Castillo - Piramida Kukulkana

Najbardziej charakterystyczną budowlą Chichén Itzá jest Piramida Kukulkana, zwana też El Castillo - Zamek. Konstrukcja piramidy nawiązuje do kalendarza Majów: każdy z dziewięciu poziomów rozdzielają schody (co odpowiada osiemnastu dwudziestodniowym miesiącom w roku), cztery ciągi schodów liczą po 91 stopni każdy (dodając górną platformę otrzyma się równą ilości dni w roku liczbę 365), a na każdej fasadzie mieszczą się 52 płaskie kasetony (symbolizujące „wiek majów”, czyli cykl 52 lat). 

Piramida w środku ukrywa jeszcze starszą piramidę. We wnętrzu tej piramidy odnaleziono czerwony tron w kształcie jaguara, z wprawionymi oczami i cętkami z błyszczącego jadeitu. Wewnątrz świątyni także toltecka figura Chac - moola. U dołu schodów rzeźbione wyobrażenia głów Pierzastego Węża strzegą wejścia do świątyni.

Budowla sama w sobie jest bardzo niezwykła. Została zaprojektowana i wybudowana tak aby dokładnie w dniu równonocy wiosennej i jesiennej móc zaobserwować niezwykłe zjawisko. Narożnik piramidy rzuca wężowaty cień na północną ścianę budowli i Wraz z zachodzącym słońcem zmieniający się cień przypomina wijącego węża. Schodzący wąż symbolizuje powrót boga Kukulkana. Dodatkowo efekt wzmacniają znajdujące się na końcach balustrad rzeźby głów pierzastych węży. 

* * *

Kukulkan jako bóg i władca czterech elementów: ziemi, wiatru, wody oraz ognia - reprezentowanych kolejno przez jego atrybuty czyli kukurydzę, sępa, rybę i jaszczurkę uznawany był także za bóstwo odrodzenia i zmartwychwstania. Był twórcą medycyny i pierwszego systemu kalendarzowego. Jako założyciel cywilizacji nauczał rolnictwa i rybołówstwa a także sztuki pisania.Uważano go za boga wiatru i często wiązano go z Gwiazdą Poranną. Według mitów z niego powstały przeróżne formy życia, w których połączył ze sobą przeciwieństwa: światło i ciemność, męskość i kobiecość, Ziemię i Niebo. Według legend był założycielem kilku dynastii królewskich.

Hiszpański biskup Diego de Landa w swoich kronikach, tak pisał o tym bogu:

„Indianie wierzą, że wraz z Itzami, którzy zawładnęli Chichen Itza, przybył wielki (obcy przywódca) Kukulcan. Że jest to prawda świadczy główna budowla tego miasta, która również nosi nazwę Kukulcan. Majowie powiadają, że przybył z zachodu, ale różnią się zdaniami, czy przybył przed, czy po przybyciu Itzów, czy też przybył wraz z nimi po odejściu Kukulkana. W Meksyku uznano go za boga i nazwano Quetzalcoatlem. Majowie na Jukatanie także go teraz za boga uważają...”

Schody prowadzące na szczyt piramidy do Świątyni Kukulkana

Ostatnio przeprowadzone badania z zastosowaniem najnowszej technologii, opartej na tomografii trójwymiarowej, wykazało że Piramida Kukulkana (zwana też Zamkiem) została zbudowana nad studnią cenote. Specjaliści zlokalizowali zbiornik wodny, który w swej najdłuższej części ma około 30 metrów. Jego głębokość liczy około 20 metrów, choć może nie być zbyt dokładna, gdyż widoczność przy użyciu aparatury ogranicza się jedynie właśnie do 20 metrów. Studnia cenote nie jest jednak otwarta, gdyż przykrywa ją warstwa skały wapiennej o grubości 4-5 metrów.

Ponieważ studnia cenote jest zakryta, a zatem pozostaje pytanie, czy Majowie wiedzieli o jej istnieniu zanim zbudowali Piramidę Kukulkana. Jak podaje specjalista archeologii podwodnej, Guillermo de Anda, piramida znajduje się pomiędzy czterema cenotes, zlokalizowanymi odpowiednio po stronie północnej, południowej, wschodniej i zachodniej, a zatem stanowi oś świata, tak ważną w kosmologii Majów.

Na podstawie artykułu: Piramide de Kukulkan esta construida sobre un cenote

Jakby tajemnic i niezwykłości wokół Chichen Itza było mało w 2009r. cały Meksyk obiegła informacja o niezwykłym zjawisku zarejestrowanym na jednej fotografii.

                                      

Fotografia była badana na wszystkie możliwe sposoby i stwierdzono jednoznacznie jej autentyczność. Czym zatem jest niezwykły słup światła nad piramidą ?

Plac centralny Chichén Itzá - widok na Jeugo do Pelota

Plataforma de las Águilas y los Jaguares - Platforma Orła i Jaguara

Plataforma de las Águilas y los Jaguares - Platforma Orła i Jaguara - to niewielka platforma, której ściany zdobią reliefy przedstawiające jaguary i orły pożerające ludzkie serca. Uważa się, że jest to część świątyni poświęconej specjalnym oddziałom wojowników odpowiedzialnym za zdobywanie rytualnych ofiar. Funkcja tej platformy to prawdopodobnie podium dla rytuałów, ceremonii i tańców.

Jaguar był symbol siły i bardzo ważnym znakiem władzy dla Majów. W nocy Bóg Jaguar panował nad majańskim podziemiem, chronił przed wszystkimi demonami. W dzień krążył po niebie, od rana ze wschodu na zachód, wracając z powrotem do podziemi o zmierzchu.

Orzeł to kolejny potężny symbol Majów, pomagający w dostępie do wewnętrznej mądrości. Orzeł znany ze swojej siły jasności, toruje drogę do wymiarów, pomaga w osiągnięciu telepatycznej więzi.  

Platforma Orła i Jaguara - relief wojownika z tajemniczym miotaczem strzał

Platforma Orła i Jaguara - kolejny relief elitarnego wojownika

Tzompantli - Plataforma de los Cráneos (Platforma Czaszek)

Platforma Czaszek to najbardziej ponura z trzech ceremonialnych platform, z płaskorzeźbami czaszek nabitych na pale. Zbudowana jest ona na planie platformy w kształcie litery "T" o bokach 60 metrów na 12 metrów. Czerwone kamienne ściany budynku zostały ozdobione czterema rzędami czaszek. Ponadto, jest również ozdobiona wizerunkami orłów rozdzierających piersi ludzi, by wydrzeć z nich serce. Tzompantli w kulturach prekolumbijskich była drewnianą konstrukcją służącą do publicznego pokazywania czaszek jeńców złożonych w ofierze w wyniku tzw. "kwietnych wojen". Majowie byli przekonani, że czaszka, jest projektem energii z kosmosu. Wszystkie miasta Majów zostały zaprojektowane według położenia gwiazd i planet, szczególnie planety Wenus i kosmicznego równika.

Jeugo do Pelota - Boisko do gry w pelote z platformą dla najwyższych kapłanów

W Chichen Itza jest dziewięć boisk. Największe z nich, Juego de Pelota znajduje się na na północny zachód od El Castillo. Jest to największe i najlepiej zachowane boisko w świecie Majów. Właściwe pole gry miało powierzchnię 7000 m2 i tradycyjną formę rzymskiej cyfry I - na obu końcach wąskiego, długiego pola przyłączone były poprzecznie do nich krótsze pola zewnętrzne. Pola środkowe ograniczały wąskie, masywne kamienne ławki, oraz mury o wysokości 8 metrów, których szeroka, płaska, górna strona służyła jako trybuna dla widzów. Dwie trybuny z przesklepionymi wnętrzami na północnym i południowym końcu boiska były prawdopodobnie zarezerwowane dla władców miasta. Z obu stron boiska wznoszą się wysokie, równoległe mury z kamiennymi pierścieniami. Mury boiska ozdobiono reliefami, nawiązującymi do śmierci i składania ofiar.

Boisko do gry i widoczna w centrum Templo del Hombre Barbado (Świątynia Człowieka z Brodą)

Znaczenie boiska oraz wiedza na jego temat zmienia się z każdym dniem. Kiedy w 2012 roku zakończono prace konserwatorskie udało się przywrócić przejściom ich oryginalną formę, okazało się, że jedno z nich pozwala na obserwację słońca w dniu przesilenia zimowego, dwa centralne – podczas równonocy (wiosennej i jesiennej), a przejście wysunięte najbardziej w kierunku północnym – w dniu przesilenia letniego. Przeprowadzone badania potwierdziły wcześniejsze przypuszczenia, ze boisko odgrywało również funkcję astronomiczną.

Zawieszony 8 m nad ziemią pierścień do gry w świętą grę pelote.

Fragment reliefu zdobiącego mury boiska

Kolejny relief przedstawiający prawdopodobnie majańskich graczy

Templo de los Guerreros - Świątynia Wojowników

Templo de los Guerreros to potężna piramida ze stromymi schodami i świątynią na szczycie, gdzie kapłani rozcinali piersi ofiar i składali bogom w ofierze ich bijące jeszcze serca. Zachowane filary mają kształt wojowników - atlantów. Freski, a także intrygujące rzeźby z motywami jaguarów i orłów, charakterystycznymi dla sztuki Tolteków, zachwycają doskonałością formy. Na portalu znajdują się dwie podpory w kształcie węży z rozwartymi paszczami i zakrzywionymi do przodu końcami ogonów, na których wspiera się nadproże drzwiowe. Tablice nad spadami zdobione są symbolami zakonu wojowników Orła i Jaguara, oraz obrazami z życia religijnego. Na samym szczycie piramidy znajduje się kamienna figura zwana Chac-Mool.

Chac-Mool

Obiekt przedstawiają figurę ludzką w pozycji półleżącej z głową zwróconą w inną stronę niż reszta ciała i rękami umieszczonymi na brzuchu została nazwana zwyczajowo - Chac-Mool. Przypuszcza się, że fragment rzeźby przedstawiający brzuch był przeznaczony do składania ofiar w postaci ludzkich serc. .

Figury Chac-Mool spotyka się na ogół u wejścia do świątyń Tolteków, a także na innych stanowiskach kultur prekolumbijskich, na przykład Majów z późniejszego okresu, gdy widoczne były u nich wpływy tolteckie, jak w przypadku Chichen Itza.

Nieznana jest niestety oryginalna nazwa tych obiektów. Obecna została nadana przez Augustusa Le Plongeona, ekscentrycznego antykwariusza z XIX w., odkrywce kilku stanowisk archeologicznych kultury Majów na Jukatanie, autora kilku książek, które bazowały na własnych, błędnych wyobrażeniach autora. Według Le Plongeona, statua z Chichen Itza miała rzekomo przedstawiać starożytnego króla Majów o imieniu "Chac-Mool", co miało być tłumaczone jako "Czerwony Jaguar". Choć tezy te zostały przez historyków bardzo ostro skrytykowane jako totalnie błędne i odrzucone, nazwa Chac-Mool przyjęła się na określanie obiektów tego typu i funkcjonuje do dzisiaj.

Columnada oeste (zachodnia kolumnada) przynależąca do Świątyni Wojowników

Columnada oeste

Grupo de las Mil Colunmas - Grupa Tysiąca Kolumn

Grupa Tysiąca Kolumn to najprawdopodobniej było to miejsce zgromadzeń, połączone z halami targowymi. Obok, rozciąga się małe boisko do gry w rytualna piłkę, i łaźnia parowa, w której obecnie rozpoznać tylko przedsionek. Kolumn razem z atlantami podtrzymującymi dach patia w rzeczywistości jest 360.

Piramida El Osario - Tumba del Gran Sacerdote

El Osario - Tumba del Gran Sacerdote czyli Grobowiec Kapłana jest znana również pod nazwą Dom Kości. Rogi boczne tej 10 metrowej struktury zakończone są motywami masek boga Chaca. Balustrady boczne wszystkich czterech ciągów schodów kończą się symbolami pierzastych węży z rozwartymi paszczami. Pomimo swej niewielkiej wielkości skrywa ona jedną z większych tajemnic. W świątyni znajduje się zejście do podziemnej cenoty oraz długi podziemny korytarz, który sięga aż do miasta Yaxuna (w którym znajduje się jedyna na świecie okrągła piramida schodkowa). Według Majów tunel miał charakter symboliczny. Był łącznikiem do krainy umarłych - Xibalby - Miejsca Strachu.

Szczyt piramidy El Osario

El Caracol - majańskie obserwatorium astronomiczne

El Caracol to budowla służąca jako obserwatorium astronomiczne, mająca nietypową dla obszaru kulturowego Majów, formę cylindryczną. Nazwa - ślimak - pochodzi od kręconych schodów znajdujących się wewnątrz wieży. Okrągła wieża, na której szczyt prowadzą dwa rzędy schodów, składa się z dwóch nałożonych na siebie platform – dolnej i górnej. Wieża usytuowana jest na podstawie o średnicy 18 metrów, zaś bryła budynku ma średnicę 14 metrów i wysokość 11 metrów. 

Nad potężnym gzymsem zachowały się resztki fryzu, z którego maski Chaca skierowane są na cztery strony świata. Na dachu usytuowane są resztki mniejszej wieży, która niegdyś tworzyła wyższą kondygnację budowli. Wszystkie otwory okienne tej budowli były perfekcyjnie zorientowane i służyły do bardzo dokładnych obserwacji astronomicznych.

* * *

Majowie mieli swego rodzaju obsesje na punkcie odmierzania czasu. Kalendarz używany w obrębie wpływu ich cywilizacji opierał się na sprzężeniu dwóch cykli: rytualnego - tzolkin oraz słonecznego (tzw. rolniczego) - haab (podobny do staroegipskiego). Tzolkin liczył 260 dni i był wynikiem sprzężenia cyklu 20-dniowego i 13-dniowego. Podejrzewa się, że mógł być oparty na cyklu orbitalnym Wenus, którą Majowie bardzo uważnie obserwowali i przypisywali szczególną moc.

Haab liczył 365 dni, podzielony na 18 okresów po 20 dni i 1 okres 5-dniowy. Tych pięć ostatnich dni Majowie nazywali „wayeb u haab” (uśpione dni roku) i uważano je za dni fatalne.

Drugim sposobem rachuby czasu, w obrębie tego kalendarza, była tzw. „Długa Rachuba”, polegająca na podaniu liczby dni (wyrażonej w pewnych jednostkach-okresach), jakie upłynęły od pewnej daty początkowej. Za początek rachuby przyjmuje się obecnie 13 sierpnia 3114 rok p.n.e.

Majowie wierzyli, że czas przebiega cyklicznie. Obecny cykl to według Majów czwarty świat. Tak jak w przypadku trzech poprzednich światów, końcowi czwartego mają towarzyszyć wielkie kataklizmy. 

La Iglesia

La Iglesia (z hiszpańskiego "kościół") to przypominająca kaplicę czworokątna budowla z jedną komnatą i z jednymi drzwiami. Dolna część ściany pozbawiona jest ozdób. Prawdopodobnie mury pokryte były warstwą stiuku, bielone mlekiem wapiennym. Fryz tworzy meandrowa listwa znajdująca się poniżej wielkich masek Chaca, z których jedna znajduje się nad drzwiami, a reszta na rogach budowli.

* * *

Chac - władca wody, którego posągi zdobi ołtarz jaguarów w Chichen Itza, według legendy, zniszczył trzeci świat. Zesłał na ziemię potężną powódź, zatopił miasta i piramidy. Ludzi, którzy przeżyli potop zamienił w ptaki. Czwarte zniszczenie świata, według wierzeń Indian ma dopiero nastąpić. Do dziś w tę mitologiczną zagładę wierzą Indianie a jego przebieg często jest przedstawiany przez czarowników (h-men). Prastara przepowiednia mówi że rozwścieczone jaguary wyjdą z lasów i zaczną zabijać. Najpierw rozszarpią wszystkich świętokradców. Potem rozerwą na ćwierci pozostałych uczonych, a później rzucą się na wszystkich mieszkańców Jukatanu.

Edificio de las Monjas

Edificio de las Monjas czyli Budynek Mniszek (taką nazwę nadali hiszpańscy konkwistadorzy) to budowla wzniesiona przez Majów w południowej części miasta jeszcze przed przybyciem Tolteków i prawdopodobnie była pałacem królewskim. Dom Mniszek stanowi wielki kompleks budowli wznoszonych w wielu fazach. Główna budowla, została wzniesiona na podstawie o długości 60 metrów i szerokości 30 metrów. Niegdyś, na tarasie dachowym, znajdował się jeszcze jeden budynek, z którego zachowały się jedynie resztki. Drzwi na osi środkowej przypominają rozwartą paszczę węża (ponad drzwiami widoczne są hakowate „zęby"), a ściany i rogi budowli pokrywa fryz, składający się z masek Chaca. Nad drzwiami przedstawiona została w środku aureoli postać ze skrzyżowanymi nogami i bogatym pierzastym nakryciem głowy.

El Akab Dzib

El Akab Dzib to budynek formalnie skatalogowany w badaniach archeologicznych jako "Struktura 4D1". Jego nazwę można tłumaczyć jako "Dom Tajemniczego Pisma". Uważa się że jest to najstarsza budowla i należała do administratora Chichén Itzá.

* * *

A teraz coś z zupełnie innej beczki...

Po przyjeździe do Chcichen Itza pierwsze co rzuca się w oczy to monumentalny gmach, który jest wejściem z kasami i dużą galerią handlową zarazem. Zanim wejdzie się na teren strefy archeologicznej już ma się wrażenie że jest to trochę inny Meksyk. Widać tu swego rodzaju dziką komercję, która napłynęła tutaj wraz z turystami. Można nawet odnieść wrażenie że zabytkowe budowle Majów i Tolteków służą tu jedynie jako przynęta, a zarabianie pieniędzy staje się tutaj rzeczą ważniejszą od tego co w tym miejscu się znajduje. Swego rodzaju wisienką na torcie są wysokiej klasy hotele wybudowane tuż przy strefie (jak nie na niej) aby zapewnić pełnię potrzeb potencjalnego turysty...

Ceny są dostosowane do amerykańskich portfeli. Jakość tak zwanych pamiątek to sprawa dyskusyjna. W większości to imitacje bardzo niskiej jakości, jak choćby imitacja drewnianych rzeźb w rzeczywistości odlanych z gipsu. Stragany na terenie strefy są porozstawiane w wielu miejscach bez szczególnego dbania o pozostałe niesklasyfikowane zapewne ruiny. W dżungli można też wypatrzeć prowizorycznie sklecone domki pełniące funkcję prostego magazynu czy jako miejsce do spania. Wszystko to wygląda dość dziwnie i pewnie jest to efekt bardzo gwałtownych zmian w Meksyku. Trzeba mieć tylko nadzieje że strefa będzie nadal badana i odpowiednio chroniona. 

Jaka będzie przyszłosć Chichén Itzá ?