Tajemnice Ipet sut

Świątynia Ramzesa III

Na wschodnim brzegu Nilu, wznoszą się ruiny starożytnego kompleksu świątyń w Karnaku oddalonego ok. 2,5 km od Luksoru. Przed wieloma wiekami była to najświętsza część Teb, legendarnej stolicy Egiptu.

Nigdy nie ukończony wielki pylon świątyni

Karnak to w tłumaczeniu "ufortyfikowane miasto", jednak w czasach panujących na tych ziemiach Faraonów nosił nazwę Ipet-sut - Najbardziej Dobrane z Miejsc. Nie jest to pojedyncza świątynia a cały zespół świątyń wzniesionych w różnym czasie, poświęconych bogom tebańskim. Centralne miejsce zajmuje największa na świecie świątynia Amona-Re z salą kolumnową (tzw. Wielki Hypostyl). W jej skład wchodzi także świątynia Ptaha, wielka świątynia Amona-Re, świątynia Ramzesa III i świątynia Chonsu. Do kompleksu świątyń należy także święte jezioro. Zespół Świątyń Karnaku połączony był aleją procesyjną ze Świątynia Narodzin Amona w Luksorze. Aleja ma ok. 3 km długości i wzdłuż niej stoi rząd kriosfinksów po obu stronach.

Świątynie już z daleka sprawiają niesamowite wrażenie swoją wielkością. Oglądając je już z bliska, zwyczajnie brakuje słów aby opisać potęgę tych budowli i geniusz starożytnych. Ich ogrom zaskakuje i budzi wiele pytań, na które nie ma jednoznacznych odpowiedzi. Rodzą się wątpliwości i kolejne pytania... 

Aleja kriosfinksów prowadząca do świątyni Amona-Re  

Do pierwszego pylonu, czyli potężnej głównej bramy świątyni Amona-Re prowadzi aleja procesyjna. Po obu jej stronach znajduje się 40 kriosfinksów o głowach barana, które są symbolem boga Amona. 

Sfinksy to mityczne stworzenia, przedstawiane zazwyczaj jako lew z ludzką głową. Wizerunek ten wywodzi się z czasów egipskiego Starego Państwa. Taką to nazwę nadali starożytni Grecy określającą żeńskiego potwora jako "dusicielkę".

Jest kilka hipotez skąd wywodzi się słowo sfinks. Prawdopodobnie greckie słowo "sfinks" powstało na skutek zniekształcenia egipskiego szesepankh, oznaczającego "żyjący obraz". Odnosiło się to zapewne do posągów sfinksów, które zostały wyrzeźbione z "żywej skały" a nie sprowadzonej z kamieniołomów. 

Sfinksy najczęściej były strażnikami świątyń. Miały one strzec także grobów królewskich. Największym i najsłynniejszym wyobrażeniem mitologicznego stworzenia jest Wielki Sfinks z Gizy - Abu al-Haul czyli Ojciec Strachu.

Greccy historycy i geografowie pisząc o Egipcie, rozróżniali sfinksy i nadali im odrębne nazwy. Rzeźby lwów z baranimi głowami to kriosfinksy, a te z łbami ptaków - hierokosfinky. 

W greckiej mitologii Sfinks była żeńskim demonem zniszczenia i złego losu, przedstawianym jako potwór o głowie i piersiach kobiety, ciele lwa, skrzydłach orła i wężowym ogonie zakończonym gadzim łbem.

Po przejściu przez główny pylon wchodzi się na tzw. dziedziniec etiopski na którym znajduje się świątynia Setiego II oraz ustawione w rzędach kriosfinksy, które niegdyś stały przy drodze procesyjnej. Dziedziniec oddzielony jest od sali kolumnowej (Wielki Hypostyl) kolejnym mniejszym pylonem. Stojące tutaj kolumny tworzyły pawilon, gdzie znajdowała się święta arka Amona. Stoi tutaj także ogromny posąg Ramzesa II.

Po wyjściu na dziedziniec, trafia się na rozgrzane powietrze niczym w piecu hutniczym. Temperatura w cieniu sięga 40*C. Słońce wręcz wgniata w ziemie. Powietrze jest suche na popiół a kamieni nie można się dotknąć bo mogą poparzyć.

Świątynia Setiego II na dziedzińcu etiopskim

Posąg Ramzesa II

Ramzes II przeszedł do historii jako wielki władca Egiptu i zwany jest także Ramzesem Wielkim. Jako trzeci faraon z XIX dynastii był synem i następcą Seti I. Był jednym z najwybitniejszych i najdłużej żyjących władców starożytnego Egiptu w okresie Nowego Państwa. Panował 66 lat i 2 miesiące od śmierci swego ojca, osiągając wiek 91 lat. Miał około 100 synów i 50 córek. Zgodnie z opiniami wielu badaczy, czasy jego panowania były okresem dobrobytu i stabilizacji. Wybudowano w tym czasie bardzo wiele budowli i posągów na taką skalę jakiej jeszcze w historii Egiptu nie było.

Po ponad 3200 lat od śmierci Ramzesa II, jego mumia znajduje się w Muzeum Egipskim w Kairze. 

Drugi pylon i widoczna w tle wielka sala hypostylowa.

Po przejściu przez drugi pylon wchodzi się na teren wielkiej świątyni Amona-Re z ogromną salą kolumnową (Wielki Hypostyl). Świątynia ma wymiary 102 x 53 m i podparta była niegdyś 134 kolumnami. Najwyższe z nich mają 23 m wysokości i zakończone są kapitelami w kształcie rozwiniętego kwiatu papirusu. Kolumny niższe, ustawione w 14 rzędach, mają głowice o zamkniętych kwiatach papirusu. Różnica poziomów pomiędzy kolumnami pozwoliła na zamontowanie okien oświetlających wnętrze sali. Ściany i trzony kolumn są zdobione hieroglifami. Za salą hypostylową znajdują się kolejne pylony - trzeci i czwarty o raz pozostała najstarsza część świątyni. Pylonów w sumie jest sześć, przy ostatnim znajduje się kaplica na barkę obrzędową.

Na terenie kompleksu świątynnego ustawione są obeliski przy pylonach. Dwa na polecenie Hetszepsut o wysokości ponad 30m (zachował się tylko jeden, fragment drugiego można znaleźć przy brzegu świętego jeziora) oraz cztery na polecenie Totmesa (zachował się także tylko jeden).

Święty skarabeusz wyrzeźbiony na jednym z obelisków

Fragment jednego z obelisków Hatszepsut

Pomnik wielkiego skarabeusza wykonany za czasów Amenhotepa

Skarabeusz w starożytnym Egipcie był uważany za zwierzę święte. Był symbolem wędrówki słońca po niebie a także symbolem odrodzenia. Egipcjanie wierzyli, że skarabeusze rodzą się z niczego (niejako same z siebie), ponieważ ich młode wychodząc z kulki gnoju, w której się rozwijały, pojawiały się jakby z nicości. Symbol skarabeusza należał do najczęstszego wyposażenia grobowców gdyż oznaczał ponowne narodziny. Wykonywano z jego wizerunkiem amulety z kamienia, fajansu, drogich metali, często z kości słoniowej lub kości innych zwierząt.

Święte świątynne jezioro

Na terenie kompleksu świątynnego znajduje się święte jezioro. To tutaj wieki temu kapłani oczyszczali swoje ciała przed rytuałami religijnymi. Przy jeziorze znajduje się pomnik świętego skarabeusza wykonany za czasów Amenhotepa. Istnieje przekonanie że siedmiokrotne okrążenie skarabeusza ma przynieść szczęście lub wielkie zmiany.

* * *

Pomimo tego że dookoła jest pustynia, na terenie kompleksu świątynnego (tak tutaj jak i w innych) była oaza zieleni pełna roślin. Sprawny system nawadniania dostarczał wodę z oddalonego Nilu na teren świątyni i stwarzał za wysokimi murami przyjemny klimat. Obecnie nie ma nawet śladu po tym systemie. Podobnie jak z pięknie malowanymi kolumnami i ścianami świątyń. Nie mówiąc już o wyposażeniu świątyń oraz ogromnych bibliotek z zapisanymi papirusami skrywających wiele tajemnic starożytnej wiedzy Egiptu.

Po upadku Egiptu, Karnak był niszczony początkowo przez Koptów, w średniowieczu przez islamskich fanatyków. Potem traktowany był jako źródło kamienia do budowy wszelkich arabskich konstrukcji. Wylewający się Nil spowodował zawalenie się części konstrukcji.

Europejczycy o istnieniu świątyń Karnaku dowiedzieli się dopiero w XVII wieku. Od tego czasu był odwiedzany i opisywany w wielu książkach. Paradoksalnie jednak jest to ostatnie miejsce w Egipcie, które poddano systematycznym badaniom naukowym. W 1979 Karnak został wpisany na Listę światowego dziedzictwa UNESCO.

* * *

Cały kompleks świątynny w Karnaku zajmuje około 100 hektarów. Aby zobaczyć go choćby pobieżnie potrzeba parę godzin. Zwykle wytrzymuje się w tym miejscu około 2h. Panujące tutaj warunki są bardzo trudne z uwagi na wysoką temperaturę i suche powietrze. Każdy dostępny cień okazuje się być miejscem wytchnienia od palącego słońca. Bardzo łatwo tu o odwodnienie, poparzenie skóry czy udar cieplny. W Egipcie trzeba być szczególnie ostrożnym. Słońce daje życie ale potrafi je także odebrać...