Świątynia Milionów Lat

Deir el-Bahari to niewielka miejscowość położona okolicach Luksoru, po zachodniej stronie Nilu. W dosłownym tłumaczeniu oznacza „Klasztor Północny” i obecnie jest to raczej bardzo znane stanowisko archeologiczne. W sierpniu jest to szczególnie suche i bardzo gorące miejsce. W wielkim zakolu skalnym utworzonym przez urwisko płaskowyżu Pustyni Libijskiej znajduje się świątynia grobowa zwana Świątynią Milionów Lat...

Deir el-Bahari, w tle widoczne zabudowania Luksoru po zachodniej stronie Nilu

Nazwa Deir el-Bahari obecnie jest już nierozerwalnie związana z kompleksem świątyń grobowych i grobowców a przede wszystkim ze Świątynią Milionów Lat. Natomiast sama świątynia z kobietą faraonem o imieniu Hatszepsut oraz jej budowniczym Senenmutem.

Hatszepsut została koronowana na faraona i władcę Egiptu przez jej ojca Totmesa I prawdopodobnie w 1503 r p.n.e. Jej imię koronacyjne brzmiało Maat-Ka-Re. Objęcie tronu wcale nie było takie proste, jednak o fakcie tym mówi fragment tekstu z Czerwonej Kaplicy w Karnaku:

„...w obecności całego ludu...wysunął mnie na czoło, bardziej niż Mieszkańca Pałacu. Koronował mnie własnymi rękami. Zostałam wychowana by stać się Horusem o silnym ramieniu... Nic podobnego nie stało się w odniesieniu do Królów Górnego i Dolnego Egiptu od początku, za pierwszej generacji... Nic podobnego nie znajduje się w rocznikach przodków ani w ustnej tradycji, oprócz tego, co dotyczy mnie, bowiem mnie ukochał mój rodzic, który działał na moją rzecz od czasu kiedy byłam w gnieździe w Chemmis”.

Hatszepsut będąc kobietą, z czasem przeistaczała się w męskiego faraona i stopniowo przyjmowała insygnia władzy: chustę chat, ureusz oraz ceremonialną sztuczną brodę. Wizerunek królowej królowej powoli się zmieniał, przez żeńsko-męskie postaci aż ostatecznie jako jako w pełni męski faraon z wszelkimi oznakami władzy (bez biustu). Przyczyna takiego postępowania pozostaje zagadką gdyż pozycja kobiet w czasach starożytnych była bardzo wysoka.

Czasy jej rządów kojarzone są ze spokojem i rozwojem gospodarczym. Utrzymywała stosunki handlowe z tajemniczą krainą Punt. Statki wyruszały z portu Wadi Gawasis (na północ od dzisiejszego El Quseir) nad morzem Czerwonym. Za jej czasów promowane były święta i ceremonie na cześć Amona, ale także Hathor. Organizowano liczne festyny i zabawy.

Senenmut był natomiast urzędnikiem zarządzającym dworem królewskim, rzecznikiem królowej i Zarządcą Wszelkich Prac Budowlanych. Był bardzo zaufanym człowiekiem, którego z Hatszepsut wiązało silne uczucie. Nosił wiele tytułów, świadczących o wysokich stanowiskach, jakie bezspornie piastował. Był: Zarządcą Podwójnego Domu Złota, Ogrodu Amona, Pól Amona, Kapłanem Barki Amona, Wielkim Zarządca Dóbr Amona, Dóbr Królewskiej Córki Neferure i Zarządcą Stad Amona. Dowodem na niezwykły jego związek z królową oraz znaczne względy jakimi darzyła go, jest niewątpliwie zgoda królowej na wykonanie wielu wizerunków i rzeźb Senenmuta w towarzystwie królowej. Senenmut osobiście nadzorował prace przy budowie świątyni grobowej w Deir el-Bahari, gdzie kazał wykuć grobowiec także dla siebie. Zasłynął także z obelisków w Karnaku, wykutych z assuańskiego granitu (350 ton każdy). Największy, ważący około 1000 ton, nadal leży w kamieniołomie w Asuanie. Nie został nigdy podniesiony prawdopodobnie z powodu wykrycia mikropęknięcia.

Pustynna okolica Deir el-Bahari

Świątynia Hatszepsut nie powstała tutaj jako pierwsza. 600 lat wcześniej kazał tu wystawić swoją świątynię twórca potęgi Egiptu z czasów XI dynastii Montuhotep II, który panował w XXI w. p.n.e. Obecnie dość niepozorna, znajduje się z lewej strony zabudowań.

Budowla została całkowicie zbudowana z wapienia w pewnej części została także wykuta w skale. Senenmut usytuował budowlę na wysokim tarasie tuż przy skalnym urwisku, zwróconą na wschód, tak aby z jej tarasów widać było położony po drugiej stronie Nilu kompleks sakralny w Karnaku.

Świątynia, składa się z trzech, ułożonych kaskadowo, połączonych ze sobą rampami tarasów, które zakończone były portykami. Rampy zdobione były cokołami. Droga do najniższego tarasu, prowadziła pomiędzy obeliskami i posągami sfinksów. Drugi taras ozdobiony był licznymi reliefami, przedstawiającymi sceny z życia królowej. Na górnym tarasie znajdował się dziedziniec z wejściami do Komór Odrodzenia Hatszepsut i jej ojca. Na środkowym tarasie wybudowano dwie kaplice – z lewej jest to niewielka świątynia poświęcona ulubionej przez Hatszepsut bogini Hathor, z prawej – mroczne pomieszczenie dedykowane Anubisowi. To najprawdopodobniej tutaj przeprowadzono proces mumifikacji ciała królowej. Głowice w kaplicy bogini Hathor wykonane są w kształcie starożytnego instrumentu sistrum (atrybut bogini Hathor) i ozdobione wizerunkiem twarzy bogini. Powyżej umieszczone są dwie kobry. Przed kolumnami trzeciego tarasu stały niegdyś posągi Hatszepsut stylizowane na Ozyrysa. Obecnie pozostały po niej tylko ruiny.

* * *

Pełna stara egipska nazwa świątyni brzmi: "Wielka świątynia o milionie lat, świątynia Amona Djesera djeseru w jego wyjątkowym miejscu po raz pierwszy". Nazwa ta wskazuje prawdopodobnie na "pradawne wzgórze" - miejsce, w którym na Ziemię zeszli pierwsi netjeru czyli bogowie. Często używa się też nazwy skróconej "Djeser djeseru" co można tłumaczyć jako "Święty Świętych".

Prymitywne zabudowania świeckie jednego z faraonów.

Świątynia Milionów Lat

Tutmozis III oferujący wino Sokarowi - Kaplica Anubisa

Świątynia bogini Hathor

Egipska bogini nieba Hathor - z egipskiego Het-heret - Pałac Horusa to uosobienie Wielkiej Macierzy (utożsamiana najczęściej z Ziemią lub stanowiąca jej patronkę) a także patronka nekropolii tebańskiej (Deir el-Bahari, Doliny Królów, Dolina Królowych, Kolosy Memnona i Ramesseum), uosobienie Oka Ra. Pierwotnie stanowiła personifikację pałacu faraona (stąd jej imię). Z czasem stała się bóstwem miłości, radości, uciech, muzyki i tańca, a także opiekunką kobiet. Nosiła przydomki „Oka Horusa”, „Złotej Bogini”, „Bogini Niebios”, „Pani Czerwonej Góry” i „Turkusowej Pani”. Grecy identyfikowali ją z Afrodytą, a Rzymianie z Wenus. Pod imieniem „Pani Byblos” oddawano jej cześć w Byblos, gdzie także miała swoją świątynię. Jej osobowość była przedstawiana w dwóch postaciach: dobrej Hathor i gniewnej Sechmet. Często była utożsamiana z innymi boginiami-matkami, np. Izydą, Nut, czy Tefnut.

Głowice  kolumn w świątyni bogini Hathor ozdobione wizerunkiem twarzy bogini

Ruiny świątyni Montuhotepa II

Ruiny Świątyni Hatszepsut w Deir el-Bahari znane były od dawna; zniszczone przez trzęsienia ziemi, rozgrabione przez okoliczną ludność i poszukiwaczy skarbów czekały cierpliwie na rok 1961. Właśnie w tym roku władze egipskie postanowiły zrekonstruować świątynię. Zadanie to powierzono polskiej ekipie pod kierunkiem profesora Kazimierza Michałowskiego. Pracami archeologów, egiptologów, architektów i konserwatorów zawiadywał bezpośrednio dr Leszek Dąbrowski, a potem prof. Jadwiga Lipińska. Od 1968 roku grupie archeologów towarzyszyli inżynierowie z Państwowego Przedsiębiorstwa Pracowni Konserwacji Zabytków (PKZ), wykonując prace budowlano-rekonstrukcyjne tejże świątyni. Prace prowadzono do 1972 roku a dopiero w 2002 roku świątynia została udostępniona zwiedzającym.